Ζουρνάς--αὐλός, Ἐκκλησία καί ...Ἀριστοτέλης

Ὀ ζουρνάς, εἶναι  ἕνα πνευστό ὄργανο, τό ὁποῖο εἶχε την τιμητική του στήν παραδοσιακή μας μουσική πρίν εἰσβάλλει τό κλαρίνο. Ό ζουρνάς σήμερα, ἀκούγεται περισσότερο στην μακεδονία. Τόν άκοῦμε ὁμως καί στό Μεσολόγγι. Παιζόταν ακόμα στά χωριά τοῦ πόντου, καί τῆς καππαδοκίας. Ἐπίσης καί στά χωριά τοῦ Πηλίου.

Ὀ ζουρνάς, εἶναι συγγενές ὀργανο πρός τόν ἀρχαῖο αὐλό τόσο πολύ, πού  θά μπορούσαμε, ὁταν θά μιλᾶμε γιά αὐλό, νά ἐννοοῦμε ζουρνᾶ καί τό ἀντίθετο.

Γιατί τα λέω αύτά; Νά σᾶς πῶ τό γιατί. Διάβασα σ'ἕνα σάιτ, "Πανηγυράκι" λέγεται -καλό καί ἅγιο κατά τ'ἀλλα- ὅτι ἠ Εκκλησία, καταδίκασε τόν ζουρνά σάν όργιαστικό ὀργανο, χωρίς ὅμως νά δίνει  καμμία παραπάνω πληροφορία. Ἔτσι λοιπόν στό θέμα αυτό, μέ μόνη αὐτήν τήν πληροφορία θά μποροῦσε κάποιος (ἀπό τούς .....γνωστούς καί μή ἐξαιρετέους κύκλους...) νά ἐκτοξεύσει μιά άντιεκκλησιαστική  έπιθεσούλα, γιά συντηρητισμό, πουριτανισμό, κλπ κλπ .

Εἶναι έτσι; Περίπου έτσι. Δηλαδή: Τόν ζουρνά-αὖλό τόν χρησιμοποιοῦσαν στήν ἀρχαία ἐποχή  γιά τά ὄργια καί τούς καθαρμούς, λόγω τοῦ ὀξύτατου  ἤχου του. Ἅν δέν χρησιμοποιείται τό ὄργανο γιά τέτοιον σκοπό, εἶναι σαφές ὁτι  δέν ὑπάρχει κανένα πρόβλημα στήν χρήση του.

Ὄμως εἶναι εύκαιρία νά δοῦμε, ποιά ἦταν ἡ ἀποψη τῆς άριστοτελικῆς σκέψης γιά τὀ συγγενικό ὄργανο, τόν αὐλό. Τόν εἶχε σέ ἐκτίμηση ὁ Ἀριστοτέλης ἤ ὀχι; Κατηγορηματικά σᾶς λέω  ὄχι. Ὁ  Ἀριστοτέλης, ἀπαγόρευε τήν χρήση τοῦ αὐλοῦ στήν παιδεία.

Ὀ Παν. Λεκατσᾶς  σχολιάζοντας σχετικά, γράφει:

" Ὁ Ἀριστοτέλης, ἀπαγορεύων τήν χρήσιν  αὐτῶν, (τῶν αὐλῶν δηλαδή) δι'οὕς λόγους ἐκθέτει, εὐρισκόμενοι ἐν ἀρμονία πρός τήν ἀντίληψιν τῆς μουσικῆς ὥς ἠθικοπλαστικῆς τέχνης. Οἱ Ἕλληνες ἐθέλγησαν ὑπό τοῦ αὐλοῦ, ἀρκετά δέ νωρίς καί ἐν αὐταῖς τοῖς Πυθίοις, τοῖς τελουμένοις πρός τιμή τοῦ Δωρίου Ἀπόλλωνος θεοῦ τῆς κιθαριστικῆς, εἰσήχθησαν μουσικοί δι'αὐλοῦ ἀγῶνες, ἀλλ' ουδέποτε ἀνεγνώρισαν εἰς αὐτούς θέσιν ἔν τῆ περιοχῆ τῆς τέχνης. Ἀγαπῶντες δέ τήν "ἡσυχαστικήν" μουσικήν τέχνην καί ποίησιν, δέν παρέβλεψαν τό ὀργιαστικόν χαρακτῆρα τῆς αὐλήσεως. Κατά τά πρός ὡρισμένων θεῶν τελούμενα ὄργια, ὡς τοῦ Διονύσου, καί τῆς Κυβέλης, πρωτιγωνίστει ὁ αὐλός, συνήθης δέ ἦτο ἡ χρῆσις αὐτοῦ εἰς τάς λοιπάς όργιαστικάς πανηγύρεις καί συμπόσια."

Τις άπόψεις τοῦ  Ἀριστοτέλη  γιά τόν αὐλό, τίς βρίσκουμε  στά  Πολιτικά, καί τίς μεταφέρουμε παρακάτω. Γράφει λοιπόν ὁ Ἀριστοτέλης:

α) "Ἐπί πλέον ὁ αὐλός,  δέν εἶναι ὅργανο ποὺ συντελεῖ στήν ἠθική διάπλαση, ἀλλά σέ ὄργιαστική.
Συνεπῶς μόνο σέ περιπτώσεις κάθαρσης  πρέπει νά γίνεται χρήση αὐτοῦ."

β) "...ὀρθῶς ἀποδοκίμασαν οἱ παλαιότεροι (Ἕλληνες) τήν χρήση αὐτοῦ, στήν παιδεία".

γ)  " ...ἡ αὐλητική άποδοκιμάσθηκε,  ὅταν λόγω πείρας,  μποροῦσε νά γίνει ἀντιληπτό, ἄν ὀ αὐλός συνάδει, ἤ ἀπάδει πρός τήν άρετή."

δ) "Σωστά εἶπαν οἱ παλαιότεροι (Ἕλληνες) ὅτι ἡ Ἀθηνᾶ, ἄν καί ἐφηῦρε τόν αὐλό τόν ἀπέρριψε (....) καί  εἶναι εὔλογο νά πιστέψουμε ὅτι κάτι τέτοιο ἔγινε, γιατί ὁ αὐλός  καμμιά δύναμη δέν ἔχει γιά τήν μόρφωση τῆς διανοίας."

Συμπερασματικά λοιπόν θά λέγαμε ὅτι οἴ Πατέρες εἶχαν τούς λόγους τους,  γιά νά μήν έπιτρέπουν τήν χρήση τοῦ αύλοῦ-ζουρνά, λόγους οἰ ὀποῖοι προέρχονται άπό τήν ἀρχαιότητα.  Σήμερα, ὅπως προεῖπα, σαφῶς δέν τίθεται τέτοιο ζήτημα.

Ὁσοι από τούς έπισκέπτες μας δέν γνωρίζετε τόν ἦχο τοῦ ζουρνά, μπορεῖτε νά τόν μάθετε-ἀκούσετε άπό τούς παρακάτω συνδέσμους:

1) Τσάμικο με ζουρνᾶ άπό τήν Ρούμελη, (κλίκ) Σπάνιο δεῖγμα, άπό τήν συλλογή τῆς Δώρας Σαμίου.
2) Ζουρνάδες άπό Μεσολογγίτικο πανηγύρι (κλίκ)
3) Ζουρνᾶδες άπό τήν Κοίμηση Σερρῶν (κλίκ)
4) Ζουρνᾶδες ἀπ΄ τόν Σωχό Θεσσαλονίκης (κλίκ)
5) Ζουρνᾶδες ἀπ'τήν Νικήσιανη Καβάλας (κλίκ)
6) Πολλοί ζουρνάδες  μαζί, στό πανηγύρι τῶν Δώδεκα Άποστόλων στό Σωχό Θεσσαλονίκης (κλίκ)
7) Ζουρνᾶς καί πάλη σέ πανηγύρι Νιγρίτας. Ἀρχαιότατο ἔθιμο. ¨Εδώ μπορεῖτε νά κατανοήσετε πῶς ὁ ἦχος τοῦ ζουρνά, λειτουργεῑ ὡς ὅργανο που -πραγμάτι ἐξάπτει τά πάθη- άρκεῖ νά βάλετε τόν ἑαυτό σας στή θέση ἑνός πεχλιβάνη, δηλαδή παλαιστή. (κλίκ)  Σημειῶστε ὁτι, οἰ λαδωμένοι παλαιστές, εἶναι ἕναι παλαιστικό συνήθειο ἀπό τήν ἀρχαία Ἕλλαδα.
8) Ζουρνάς  καί χορός "Μάραινα" από τήν Ἀλεξάνδρεια Ἡμαθίας. Ἐξαιρετικό.  (κλίκ) 

Στήν φωτογραφία κάτω, βλέπετε μία "ζυγιά", δηλαδή ἕνα ζευγάρι ὀργανοπαιχτῶν, ποῦ ἀποτελεῖται ἀπό ἕνα ζουρνατζῆ καί ἕναν νταουλτζῆ. Πολλές φορές ὕπῆρχε καί ἕνας δεύτερος ζουρντζῆς - ὁ πασαδόρος - ὁ ὁποῖος κρατοῦσε τό " ἴσο " στόν ρυθμό .